ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်, စီၤကွၢ်လၢ် ဒီး ကညီစှီၤကျိာ်လံာ်စီဆှံ

ကညီကလုာ်အကျါ ပှၤကဲထီၣ်ဘျၢထံခရံာ်ဖိ အဆိကတၢၢ် တဂၤမ့ၢ်ဝဲ ဖုကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်လီၤ. ဖုကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖဲ ၁၇၇၈ နံၣ်အခိၣ်အဃၢၤ ဖဲသဝီ အူတဝီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဖုကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ န့ၣ် မံးရှၢၣ်နရံၣ်အါဂၤကွဲးတ့ၢ်ဝဲလၢ အဝဲဒၣ်မ့ၢ် တမျိၤတမျာ်တဂၤ လၢအမၤသံပှၤ ဘူးကထီၣ်ဘး အဂၤသၢဆံညါ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ပသ့ၣ်ညါသ့ လၢ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် တမ့ၢ်တမျိၤတမျာ်တဂၤလၢ အမၤသံအပှၤကလုာ်ဘၣ်. ခီဖျိ အထံၣ်ဘၣ်တၢ်တတီတတြၢ် လၢပှၤကညီကလုာ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤ ခီဖျိလၢ ပယီၤသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဆီၣ်ဘံၣ် ဆီၣ်ဘၢအဝဲသ့ၣ်အဃိ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်တူၢ်ဝဲတကဲဘၣ်ဒီး နုာ်လီၤလၢပှၢ်လၢ်ကျါ ဖဲအသးအိၣ် ၁၇ နံၣ်အခိၣ်အဃၢၤ ဒီးထီဒါက့ၤပယီၤလၢအမၤအၢမၤနးအပှၤကလုာ်တဖၣ်လီၤ.

 
ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအသးဒိၣ်ချ့တဂၤလီၤ. ဖဲကိၣ်ရွှ့ၣ်ဘ့ ဘၣ်သဂၢၢ်အီၤအဆၢကတီၢ် အဝဲဒၣ်အိၣ်ဒီးအဒ့ၣ် ကမၣ်အဃိ တၢ်ကဆါလီၤကွံာ်အီၤ, ဒီးဖဲန့ၣ် ကိၣ်ရွှ့ၣ်ဘ့ မၤပူၤဖျဲးကွံာ်အီၤခီဖျိ ဟ့ၣ်ကွံာ်အဒ့ၣ်ကမၣ်တဖၣ်, ဝံၤ က့ၤစိာ်အီၤဆူအဟံၣ်ဒ် ကုၢ်တဂၤအသိးလီၤ. ခီဖျိလၢ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်အတၢ်သးဒိၣ် ဒီး အတၢ်သူၣ်ဂဲၤဖါခူ တဖၣ် အဃိ ကိၣ်ရွှ့ၣ်ဘ့ မၤအီၤတနၢၤလၢၤဘၣ်, ဒီးဖဲသရၣ်ယူဒၤသၣ် လဲၤအိၣ်သကိးကိၣ်ရွှ့ၣ်ဘ့အခါ ဟ့ၣ်လီၤကွံာ် ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်အဒ့ၣ်ကမၣ်တဖၣ်ဆူ ကိၣ်ရွှ့ၣ်ဘ့ အအိၣ်ဝံၤ က့ၤကိးက့ၤ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် အဝဲဒၣ်မၢ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်မၤန့ၢ်အတၢ်မၤလၢအလီၢ်အိၣ် ဒီး အဝဲဒၣ်သိၣ်လိစ့ၢ်ကီး ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်လၢ ထူဂ့ၢ်ယွၤကျိၤ တဖၣ် လီၤ. ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်မ့မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အမၤလိတၢ်န့ၢ်ဃၢ, ဒီးအနာ်တၢ်ကီ ဘၣ်ဆၣ် ခီဖျိလၢ သရၣ်ယူဒၤသၣ် အတၢ်သိၣ်လိသီလိ တဖၣ်အဃိ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် အသကဲာ်ပဝး ဆီတလဲကွံာ်အသးကယီကယီလီၤ. ဖဲ ၁၈၂၇ နံၣ်ဘူးကလၢာ်န့ၣ်, မံးရှၢၣ် လီၢ်ခၢၣ်သး ဘၣ်တၢ်သုးအီၤဆူ ဝ့ၢ်မီၣ်လမၠဲၣ် န့ၣ်လီၤ. ဖဲနံၣ်ကတၢၢ်န့ၣ် သရၣ်ယူဒၤသၣ် အတၢ်ကွဲးပူၤန့ၣ်စံးဝဲလၢ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်န့ၣ် ဒိးဘျၢထံဘူးကသ့လံ. ဘၣ်ဆၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်ယိယိဖိ, ဒီး တကနၣ်ဃုာ်တၢ်အါအါဘၣ်.

 
ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် စးထီၣ်ဃ့ဘျၢထံ ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်သးဒိၣ်ချ့န့ၣ် ပၢၤဝဲတန့ၢ်ထီဘိဘၣ်အဃိ, ပယီၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖိ တဖၣ် တနာ်လၢ အဝဲအသးဆီတလဲနီၢ်ကီၢ်ဒံးဘၣ်. ဖဲ ၁၈၂၈ နံၣ်ထီၣ်သီသီ န့ၣ်, မံးရှၢၣ်နရံၣ်သရၣ် ဘိးတမဲ လဲၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် ဒီး စးထီၣ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤဖဲန့ၣ်လီၤ. ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်စ့ၢ်ကီးလဲၤပိာ်အခံ, ဒီး ဖဲလါမ့ၤ ၁၆ သီ, ၁၈၂၈ နံၣ်န့ၣ် သရၣ်ဘိးတမဲဒိးဘျၢ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်လၢထံ ဖဲန့ၣ်လီၤ. ဖဲကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်ဒိးဘျၢထံအခါ သးအိၣ် အနံၣ် ၅၀ လီၤ. အတၢ်အိၣ်မူလၢ အအိၣ်တ့ၢ်တဖၣ် သူဝဲလၢ တၢ်တဲတၢ်သးခုကစီၣ်ဆူ အပှၤကလုာ်အအိၣ်, ဒီး အိၣ်သကိး ကညီသဝီ တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ ပှၢ်ယိာ်ပူၤ တဘျုးဘျီညါလီၤ. ကညီတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် တဘျုးဖှိၣ်ကဲထီၣ်အသးလၢ အဝဲဒၣ် အဃိ, ဒီး အဝဲဒၣ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ ကညီအတၢ်မၢဖိ (the Karen Apostle) လၢမံးရှၢၣ်နရံၣ်တဖၣ် အသိးအကျါလီၤ. ဖုကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်သံဖဲ ၁၈၄၀ နံၣ်, ဖဲအသးအိၣ် ၆၂ နံၣ်အခါ, ဒီးဖဲအသံန့ၣ် လၢအဝဲဒၣ်အဃိ ပှၤကညီဖိ အဂၤ ၁၂၇၀ ဂၤ ကဲထီၣ်က့ၤခရံာ်ဖိလီၤ.

 
ပှၤကညီဖိတဖၣ် တူၢ်လိာ်ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်ဒီး အတၢ်ကတိၤတၢ်သးခုကစီၣ်အဂ့ၢ် ညီကဒၣ် မ့ၢ်လၢ အတၢ်ကစီၣ် တဖၣ် မၤလၢပှဲၤဝံဒီး ပမှံၤပပှၢ် အတၢ်ကတိၤတဖၣ်အဃိလီၤ. ပှၤကညီဖိတဖၣ်အိၣ်ဒီး ပမှံၤပပှၢ်အတၢ်ကတိၤ လၢ ကစၢ်ယွၤဟ့ၣ်တ့ၢ်ပှၤကညီလၢ လံာ်ထူလံာ်စ့ လီၤ. ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ်တကတီၤအီၤဘၣ်အဃိ လံာ်ထူလံာ်စ့အံၤ ကဲထီၣ်ပှၤဂၤအတၢ်လီၤ. ပမှံၤပှၢ်စံးဝဲလၢ လံာ်ထူလံာ်စ့အံၤ ကဘၣ်တၢ်ဟဲက့ၤစိာ်န့ၢ်က့ၤအဝဲသ့ၣ်လၢ ပုၢ်ဒ့ဝါလီၤ.

 
ဖဲသရၣ်ဘိးတမဲ ဒီး ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် လဲၤဆူဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် ဝံၤအလီၢ်ခံတစိၢ်ဖိန့ၣ်, သရၣ်ယူဒၤသၣ် ဒိးဘျၢ ပယီၤတဂၤ လၢအမံၤမ့ၢ် ကိၣ်မၠးကၠီၣ်, လၢအပူၤကွံာ်မ့ၢ် ပဒိၣ်အပှၤမၤတၢ်ဖိတဂၤလီၤ. အဝဲမၤတ့ၢ်တၢ်မၤလၢ ပှၤကညီဖိ တဖၣ် အကျါအဃိ အဝဲသ့ၣ်ညါကညီကလုာ် ဒီး ကညီကျိာ် လီၤ. ထီဘိ အဝဲမၢ မံးရှၢၣ်နရံၣ်တဖၣ် လၢကလဲၤစိာ်တၢ် သးခုကစီၣ်လၢ ပှၤကညီတဖၣ်အကျါလီၤ. ခီဖျိလၢအဝဲမၢဝဲဒၣ် တလီၢ်လီၢ်အဃိ, မံးရှၢၣ်နရံၣ်တဖၣ်အၢၣ်လီၤအီၤ, ဒီး သရၣ်ကၠီနသၢၣ်ဝံး ဒီး ကိၣ်မၠးကၠီၣ် လဲၤဆူ ပှၤကညီအသဝီတဖၣ် လၢ ဝ့ၢ်မီၣ်လမၠဲၣ် ကလံၤစိးတကပၤလီၤ. ဖဲ အဝဲသ့ၣ်လၢတုၤဆူ ဒူယီၢ် န့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်ထံၣ်လၢ သဝီန့ၣ်အိၣ်ကလီဝဲ, မ့ၢ်လၢ ပှၤသဝီဖိ တဖၣ် ဃ့ၢ်ကွံာ် ဒီး အိၣ်ခူသူၣ်လၢ ပှၢ်ကျါအဃိလီၤ. ဖဲန့ၣ် သရၣ်ဝံးန့ၣ် ဆ့ၣ်နီၤအိၣ်ဘှံးလၢ တၢ်ကဒုလာ် ဒီးအိၣ်ခိးဝဲတုၤလၢ ပှၤတဂၤခံဂၤ ဟဲက့ၤကဒါက့ၤ ဒီး သံကွၢ်အဝဲသ့ၣ်လၢ မ့ၢ်အလိၣ်ဘၣ်တၢ်မနုၤလဲၣ်လီၤ.

 
ကိၣ်မၠးကၠီၣ် တဲဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ အဝဲဒၣ်ဟဲဒီး တဲဘၣ်တၢ်သးခုကစီၣ် ဒီး ကျဲဆူတၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤအဂီၢ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်ပှၤဖဲန့ၣ်တဲအီၤလၢ, “မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ် ပတူၢ်လိာ်သုလီၤ. ပအိၣ်ခူသူၣ်မ့ၢ်လၢ ပပျံၤတၢ်အဃိ, ဘၣ်ဆၣ် ပသးခုလၢ သုဟဲဆူပအိၣ်, ဒီး ပအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤပသးလၢ ပကဒိကနၣ်သုလီၤ.” ဖဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တဲဘၣ် သရၣ်ဝံးလၢ ပမှံၤပပှၢ်အတၢ်ကတိၤ ဘၣ်ဃး လံာ်ထူလံာ်စ့အဂ့ၢ်, ဒီး သံကွၢ် သရၣ်ဝံးလၢ မ့ၢ်အဝဲဟဲစိာ် လံာ်ထူလံာ်စ့ အံၤဧါ.

သရၣ်ဝံး စံးဆၢအဝဲသ့ၣ်လၢ “မ့ၢ်ပဟဲစိာ်လီၤ. ပဟဲစိာ် လံာ်ပၢ်ယွၤလီၤ.” ဖဲန့ၣ်ဒုးနဲၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢအလံာ်စီဆှံ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ကိၤလၤဝါကျိာ် ဒီး တၢ်ကွဲးတနီၤလၢ သရၣ်ဝံးဟဲစိာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပယီၤကျိာ်လီၤ.

 
အဝဲသ့ၣ်တဲဘၣ်သရၣ်ဝံး, “ပဖးပယီၤကျိာ်တသ့ဘၣ်. နကဘၣ်ကျိာ်ထံက့ၤန့ၢ်ပှၤလၢ ပကညီကျိာ်.”

 
သရၣ်ဝံးစံးလၢ မံးရှၢၣ်နရံၣ် တဂၤ ကမၤလိ ကညီကျိာ်, ဒုးကဲထီၣ်က့ၤအီၤလၢ တၢ်ကွဲး, ဒီး ကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံဆူ ကညီကျိာ်န့ၣ် ကတံာ်တာ်လၢ အနံၣ်ညါ, ဘၣ်ဆၣ် ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၢန့ၢ်ဆီၣ်ခံအီၤလၢ ကစးထီၣ်မၤဝဲတဘျီဃီ လီၤ.
တချုး သရၣ်ဝံး ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ ဒူယီၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် အဝဲဂုာ်ကျဲးစၢး ကွဲးလီၤ ကညီအတၢ်ကတိၤတဖၣ် လၢ ပယီၤလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲက့ၤတုၤဆူ ဝ့ၢ်မီၣ်လမၠဲၣ်န့ၣ် အဝဲဒၣ်အတၢ်မၤအါလၢ ပယီၤအတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အပူၤ, ဘၣ်ဆၣ် တသးပ့ၤနီၣ် ပှၤကညီဖိတဖၣ်ဘၣ်. အဝဲဒၣ် ဆိကမိၣ်သမံထံဝဲ ပှၤကညီအတၢ်ကတိၤတဖၣ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ် လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ် လၢတၢ်ကီတၢ်ခဲအပူၤလီၤ. အဝဲဒၣ်သူဝဲ ပယီၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ် ဘၣ်ဆၣ် ဝီၢ်တဖၣ် တခီ မၤလီၤဆီဝဲလီၤ. သရၣ်ဝံးအတၢ်ကွဲးအပူၤ ပာ်ဖျါဝဲလၢ အဝဲဒၣ်သူဝဲ ပယီၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ် လၢပှၤကညီအလံာ်မိၢ် ပှၢ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်လၢ အခါဖဲန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အအိၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒၣ်ထဲ တၢ်ဒိလံာ်လၢပယီၤအကျိာ် လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ် ရၤလီၤလံာ်အဝဲၤဒၢးပူၤအဃိလီၤ.
ပှၤကညီအလံာ်မိၢ်ပှၢ်အိၣ်ဝဲလွံၢ်ဖျၢၣ် လၢ အလီၤဆီဒီး ပယီၤဒီး ကိၤလၤဝါ အလံာ်မိၢ်ပှၢ်လီၤ. ဒီးလံာ်မိၢ်ပှၢ် လွံၢ်ဖျၢၣ် အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဖးဒိၣ်လၢ သရၣ်ဝံးအဂီၢ်လီၤ. အဝဲဒၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢး ဃုဝဲ လံာ်မိၢ်ပှၢ်လွံၢ်ဖျၢၣ်အံၤ လီၤ. အဝဲမၤန့ၢ် တၢ်စံးဆၢလၢ အတၢ်မံမီၣ်အပူၤ, ဒီးတနၤဖဲအမံဘၣ်သးအခါန့ၣ် သတူၢ်ကလာ်ကိးထီၣ်ဝဲ, “ယမၤန့ၢ်လံ, ယမၤန့ၢ်လံ.”

 
အမါသံကွၢ်အီၤ, “နမၤန့ၢ်မတၤလဲၣ်.”

 
“ယမၤန့ၢ်လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢကညီကျိာ်အတၢ်သီၣ် လွံၢ်ဖျၢၣ်န့ၣ်အဂီၢ်လံ.”

 
ဖဲ ၁၈၃၁ နံၣ်န့ၣ်, သရၣ်မ့ၤစံၣ် ဟဲတုၤဆူ ကီၢ်ပယီၤ, ဒီးဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဒဝဲၢ်လီၤ. တနွံဝံၤအလီၢ်ခံ အဝဲလဲၤဒီး သရၣ်ဘိးတမဲ ဆူကညီအသဝီတဖၣ်လၢ အအိၣ်လၢ ဒဝဲၢ် တၢ်ပၢအပူၤလီၤ. သရၣ်ဘိးတမဲန့ၣ် အိၣ်တဆူၣ်ဘၣ် န့ၢ်တစိၢ်ဖိလံ, လၢအတၢ်လဲၤတဘျီအံၤအပူၤ ပှၤမ့ၢ်စိာ်အီၤဘၣ်ဆၣ်, ခီဖျိလၢ အလီၤဘှံးလီၤတီၤဒိၣ်မး အဃိ တချုး အက့ၤတုၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် အဝဲဒၣ်သံဝဲလီၤ.

 
သရၣ်ဝံးစ့ၢ်ကီး အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တဂ့ၤဘၣ်. အဃိ ဖဲ ၁၈၃၃ နံၣ်န့ၣ် အဝဲဒၣ်က့ၤကဒါက့ၤဆူ ကီၢ်အမဲရကၤ လီၤ. အဃိ, သရၣ်မ့ၤစံၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဒံးဒၣ် ခံနံၤဧိၤလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ဟ့ၣ်အီၤမူဒါလၢလၢပှဲၤပှဲၤလၢ ကဘၣ်မၤတၢ်လၢ ပှၤကညီဖိတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. တၢ်တၢတမံၤလၢ အမၤဝဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆှၢလီၤ ပှၤကညီသးစၢ်ခံဂၤ လၢကလဲၤဆူ ဝ့ၢ်မီၣ်လမၠဲၣ် လၢကလဲၤမၤလိတၢ်အဂီၢ်လီၤ. ပှၤခံဂၤအံၤအကျါတဂၤန့ၣ် မ့ၢ် စီၤကွၢ်လၢ် လၢအမၤ စၢၤက့ၤသရၣ်မ့ၤစံၣ်လၢ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤ ကညီစှီၤကျိာ်လံာ်စီဆှံ လၢတဘျုးနံၣ်အတီၢ်ပူၤလီၤ. (စီၤကွၢ်လၢ် မ့ၢ် ပှၤကဲထီၣ်ပှၤခရံာ်ဖိအဆိကတၢၢ်တဂၤ လၢ ဖုကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်အတၢ်မၤတၢ်သးခုကစီၣ်အဃိလီၤ.) တၢ်မၤလိန့ၣ် တံာ်တာ်ဝဲ သၢလါ, ဝံၤအလီၢ်ခံ စီၤကွၢ်လၢ် ဟဲက့ၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် ဒီးမၤသကိးတၢ်ဒီး သရၣ်မ့ၤစံၣ်လီၤ.

တၢ်မၤလၢသရၣ်ဝံးပာ်ပတုာ်ဃာ် လၢအမ့ၢ် တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံဆူကညီစှီၤကျိာ်န့ၣ် သရၣ်မ့ၤစံၣ်ဖီၣ်ထီၣ် က့ၤအီၤလီၤ. အဝဲဒၣ်လဲၤသကိးတၢ်ဒီး စီၤကွၢ်လၢ် ဆူ ကညီသဝီတဖၣ်ဒီး မၤလိကညီအကျိာ်လီၤ. အဝဲမၢဝဲ စီၤကွၢ်လၢ် လၢ ကကွဲးနီၣ်ဃာ် ကညီအတၢ်လီၤစၢၤလီၤသွဲၣ်တဖၣ်, ပမှံၤပပှၢ်အတၢ်စံးပာ်တဖၣ်, ဒီး တၢ်ဃဲၤပူ လၢ ပှၤသးပှၢ်တဖၣ်ကတိၤသကိး လၢမ့ၣ်အူပူၣ်အကပၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

 
ဖဲ သရၣ်ဝံးဟဲက့ၤတုၤကဒါက့ၤန့ၣ် အဝဲဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် လၢကမၤသကိးတၢ်ဒီး သရၣ်မ့ၤစံၣ်အဂီၢ်, ဒီး တၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၤလီၤဆီဆီလၢ အမၤဝဲန့ၣ်မ့ၢ် တၢ်ကတဲာ်ကတီၤကညီအလံာ်အလဲၢ်တဖၣ်လီၤ.

 
ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ပှၤကညီဖိအဂၤ ၂၅၀ အခိၣ်အဃၢၤ လၢအအိၣ်လၢဝ့ၢ်ဒဝဲၢ်အတၢ်ပၢအပူၤတဖၣ် ဖးကညီလံာ် မဲာ်ဖျၢၣ်သ့ထီၣ်လံ, ဘၣ်ဆၣ် လၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ် လံာ်လဲၢ်လၢ ကဖးဝဲတအိၣ်အါအါဘၣ်. လံာ်အိၣ်ဒံးဒၣ်ထဲစှၤဘ့ၣ် ဧိၤလၢ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤလၢကညီကျိာ်, ဒီးလံာ်လဲၢ်အဂၤလၢ တၢ်ကျိာ်ထံအီၤတဖၣ် တၢ်တစဲးကျံးဘၣ်အီၤ ဒံးဘၣ်. လံာ်တဖၣ်အံၤအကျါ ပၣ်ဃုာ်ဒီး လံာ်သးဝံၣ်ကစၢ်ယွၤ အယုၢ် တကယၤခံဆံ, ဒီး လံာ်မးသဲ န့ၣ်လီၤ.

 
ခီဖျိလၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢ ကညီဖိအကျါ လၢဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် ဒီး ဝ့ၢ်ဘျံး အပူၤတဖၣ် ဒိၣ်ထီၣ်အါထီၣ်ဝဲချ့သဒံးအဃိ, တၢ်လိၣ်ဘၣ် ကညီကျိာ်လံာ်လဲၢ်တဖၣ် အိၣ်ထီၣ်အါအါကလဲာ်, အဃိ စဲးလၢအစဲးကျံးလံာ်လၢအအိၣ်လၢ ဝ့ၢ်မီၣ်လမၠဲၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆှၢအီၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ်လီၤ. ဖဲန့ၣ် သရၣ်ဒိၣ် ဘဲနဲးလၢအအိၣ်လၢ မီၣ်လမၠဲၣ်စ့ၢ်ကီး ဘၣ်တၢ်ဆှၢ လီၤအီၤဆူ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် လၢကပၢဆှၢ စဲးလၢအစဲးကျံးလံာ်အံၤ, ဒီးလၢ တဆံယဲၢ်နံၣ်အတီၢ်ပူၤ အဝဲဒၣ် စဲးကျံးဝဲဒၣ် ကညီလံာ်လဲၢ်တဖၣ် အကလုာ်ကလုာ်လီၤ.

 
ကညီကျိာ်အလံာ်အလဲၢ်တဖၣ် ဒိၣ်ထီၣ်အါထီၣ်ဝဲ, ဒီး ဖဲလါနိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၁၈၄၁ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤကညီအမဲးကစံ လၢအမ့ၢ် “ဆၣ်တူၢ်ဂီၤ” ဘၣ်တၢ်စးထီၣ် စဲးကျံးအီၤ အဆိကတၢၢ်တဘျီလီၤ.

 
သရၣ်မ့ၤစံၣ်ဆဲး ကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံအသီတကတြူၢ် ဆူကညီကျိာ်, ဒီး စီၤကွၢ်လၢ်စ့ၢ်ကီး မၤစၢၤအီၤလၢအကပၤ လီၤ. ဖဲသရၣ်မ့ၤစံၣ် တသ့ၣ်ညါ တၢ်တမံၤမံၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး ကညီကျိာ်န့ၣ် အဝဲဒၣ်လဲၤဒၣ်ဆူ စီၤကွၢ်လၢ်အအိၣ် လီၤ. ဖဲတၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ် ဝံၤဝဲတဘျီဂ့ၤတဘျီဂ့ၤ, အိၣ်ဒၣ်စီၤကွၢ်လၢ် ကွဲးဖှိၣ်က့ၤ တၢ်ကွဲးတဖၣ် ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ်လီၤ.

 
သရၣ်မ့ၤစံၣ်မ့မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံအသီတကတြူၢ်ဘၣ်ဆၣ်, မံးရှၢၣ်နရံၣ်သရၣ်အဂၤတဖၣ် မၤစၢၤအီၤစ့ၢ်ကီးလီၤ. သရၣ်ဝံးကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်ကရံၣ်သူး, ဒီး သရၣ်အဘီး ကျိာ်ထံဝဲဒၣ် လံာ်တံၤမသ့း, ဒီး သရၣ်ဝံးတူၢ် ကွဲးကျိာ်ထံဝဲဒၣ် လံာ်ဧ့ၤဘြံၤ, လံာ်ပ့းတရူး, လံာ်ယူဒၤ, လံာ် ၂ ဒီး ၃ ယိၤဟၣ်လီၤ.

 
လံာ်စီဆှံအသီတကတြူၢ်ဘၣ်တၢ်ကျိာ်ထံအီၤဝံၤဝဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ် လၢ ၁၈၄၃ နံၣ်အပူၤလီၤ. ဒီးတနံၣ်ဃီအတီၢ် ပူၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤ အဘ့ၣ် ၂၀၀၀ လီၤ.

 
သရၣ်မ့ၤစံၣ် သူအတၢ်ဆၢကတီၢ်အါမး လၢ တၢ်မၤလိန့ၢ် ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်, သ့ၣ်မုၣ်ဝၣ်ဘိတဖၣ်, ဒီး ထိၣ်ဖိလံၣ်ဖိ တဖၣ်အမံၤလၢကညီကျိာ်, မ့ၢ်ဒ်သိး အဝဲဒၣ်ကကျိာ်ထံ တၢ်မံၤတၢ်သၣ်လၢလံာ်စီဆှံအပူၤ တဖၣ် ကဘၣ်ဝဲမူာ်မူာ်နီၣ်နီၣ်အဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိလၢလံာ်ခီယ့ၤ တအိၣ်ဒံးဘၣ်အဃိ, သရၣ်မ့ၤစံၣ်ဘၣ်ဃုမၤလိဒၣ်လၢ အနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲလီၤ.

 
၁၈၄၈ နံၣ်တုၤ ၁၈၅၃ နံၣ်မ့ၢ်နံၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်မၤအါလၢ ဒဝဲၢ်အစဲးကျံးတၢး အဂီၢ်လီၤ. ဖဲလံာ်စီဆှံအလီၢ်လံၤ တကတြူၢ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံအီၤဝံၤဝဲန့ၣ်, လံာ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤ လီၤလီၤဆီဆီလီၤ. လံာ် တၢမိၤရှ့ အဘ့ၣ် ၁၀၀၀ ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤလၢဝ့ၢ်ဒဝဲၢ် လၢ ၁၈၄၈ နံၣ်အပူၤ, ဒီးဖဲ ၁၈၄၉ နံၣ်န့ၣ် လံာ်ထါစံးထီၣ်ပတြၢၤ ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤလီၤ. ဒီးဖဲ ၁၈၅၀ နံၣ်န့ၣ် လံာ်သံးစီရူး ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဝံၤဝဲ, ဒီး ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤ ဃုာ်ဒီး လံာ်သးဝံၣ်ကစၢ်ယွၤ, လံာ်စီဆှံအခီပညီတဖၣ်, ပှၤကညီအလံာ်ကြါမၣ်, ဃုာ်ဒီး လံာ်တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဒွးတဖၣ်ဒီး လံာ်တၢ်ကွၢ်မုၢ်လါဆၣ်တဖၣ်လီၤ.

 
ဖဲ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၁၈၅၃ နံၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ်ညါ ဝံၤဝဲ, ဒီးလၢဃုနံၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ အဆၢကတီၢ် သရၣ်မ့ၤစံၣ်စံးဝဲလၢ အဝဲဒၣ် လီၤဘှံးလီၤတီၤဝဲဒိၣ်မးလီၤ. သရၣ်မ့ၤစံၣ်စံးဝဲလၢ ဃုနံၣ်အတီၢ် ပူၤ အဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံအံၤ, ဒီးတၢ်မ့ၢ်ကွဲမုာ်အီၤလၢအံၤလၢနုၤဘၣ်ဆၣ် တလဲၤဝဲဘၣ်. ဖဲ ၁၈၅၃ နံၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ်ညါ ဘၣ်တၢ်စဲးကျံးအီၤ အဘ့ၣ် ၂၀၀၀ လၢ ဝ့ၢ်ဒဝဲၢ်အပူၤအဆိကတၢၢ်တဘျီ လီၤ.

 
ခီဖျိ လံာ်စီဆှံဒီတဘ့ၣ်ညါ ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံအီၤဝံၤဝဲလံအဃိ, မံးရှၢၣ်နရံၣ်သရၣ်တဖၣ် လဲၤကဒါက့ၤဆူ ပှၤကညီဖိတဖၣ်အကျါ, ဒီးစံၣ်တဲၤတဲလီၤ တၢ်သးခုကစီၣ်လၢအအိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ ဆူ တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤတနၢ်ဟူဘၣ်အီၤနီတဘျီဘၣ်တဖၣ်အအိၣ်လီၤ.

 
(ဟံးန့ၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ တၢ်ကွဲးလၢဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ H. C. Willans, “Centenary of the Sgaw Karen Bible,” The Bible Translator, 5/3: 126-130.

 
ယိၤရှံယၤလ့